ERKEK EGEMEN KADIN: BERNARDA ALBA

Kadına şiddetin arttığı ve bunun sorumlusunun kim olduğunun tartışıldığı hatta bu tartışmalarda suçu kadınlarda bulanların azımsanamayacak derecede fazla olduğu bu günlerde; ataerkil düzene, kadına şiddete,

toplumsal ve dini baskılara adeta bir gönderme olarak yazılmış Bernarda Alba’nın Evi (La Casa de Bernarda Alba) oyununu izleme fırsatı buldum. Oyun, Bernarda Alba’nın evin tek erkeği olan eşinin cenazesinden beş kızıyla birlikte dönmesiyle başlıyor ve Bernarda’nın evin namusunu korumak için kızları ile arasında geçen olayları; Bernarda’nın annesi ve hizmetçilerle birlikte evdeki sekiz kadının Bernarda’nın despot kararlarına karşı tutumunu konu alıyor.

Oyunun konusu 1930’ların Endülüs’ünde geçmektedir. Kızlarını şimdiye kadar hiç erkek eli değmeden yetiştirmiş, baskıcı bir anne olan Bernarda (Mehtap Öztepe), kocasının ölümünden sonra evin tüm pencereleri ve kapıları adeta tuğlayla örülmüş şekilde evde yas tutulmasını emreder, fakat şimdiye kadar duyguları anneleri tarafından bastırılmış kızlar bir kapı arasından görebildikleri Pepe El Romano’ya karşı duygularını daha fazla gizleyemezler. Köyün gençlerini hiçbir kızına layık görmeyen Bernarda, köyün genç ve yakışıklısı olan Pepe’nin, Bernarda’nın ilk eşinden olan otuz dokuz yaşındaki en büyük kızı Angustias’ı ister ve nişanlanırlar. Ancak Pepe, Angustias’ı (Aysel Çakar Kara) yalnızca babasından kalan mal varlığından dolayı istemektedir ve aslında Bernarda’nın en küçük kızı olan Adela (İpek Atagün Gezener) ile aşk yaşamaktadır. Yalnızca Angustias ve Adela değil; Bernarda’nın hastalıklı ve kambur olan kızı Martirio’ya (Miraç Eronat Erbil) da Pepe’ye aşıktır ve bu aşk, Pepe’nin kendisinin sevmeyeceğini bildiğinden Pepe’nin

diğer kardeşleriyle de olmasına engel olmaya çabalamasına dönüşür. Bernarda, ataerkil değerlerin, toplumsal ve dini baskıların bir yansımasıdır ve bu yansımanın bir kadın olması da oyunu ilginç kılan bir diğer detay olmuştur. Çoğunlukla erkeklerin koyduğu kuralların, bir kadın tarafından sorgusuzca savunulup ve uygulanması aslında günümüz dünyasındaki kadın şiddetinin çözülmemesinin en temel sebeplerinden biridir. Günümüzün bazı annelerinin dahi kadınların haklarını ve isteklerini yok sayan ataerkil düzenin savunucusu olarak yetiştirdikleri bireyler, bugün de kadına şiddet gösteren çarpık düzenin muhafazakârlığını üstleniyor. Yalnızca erkeklerin değil, kadınların da bu düzeni koruması, ne yazık ki şiddeti meşru, kadını haksız gösteriyor. Bu düzene karşı çıkan, baskının ve otoritenin simgesi Bernarda’nın karşısına dikilebilecek kişi ise “Ben gücümün yettiğini, canımın çektiğini yaparım.” diyen evin en küçük kızı Adela’dır. Toplumun ve dinin tüm normlarını karşısına alıp Pepe’yle birlikte olmuştur. Her ne kadar Adela’nın içindeki küçük kız, zaman zaman bu baskıdan ve şiddetten korksa da Adela, aşkı için ölmeyi göze alabilecek cesareti de kendinde bulmaktadır. Aslında despotizmin ve baskının istekleri daha da kuvvetlendirdiğinin farkında olmayan Bernarda, vefat eden kocasının genç hizmetçiye tecavüz etmesini de engelleyememiş, hatta bunu hayatı boyunca fark edememiştir. Oyunun akışı, rejisör Ayşe Emel Mesci tarafından biraz değiştirilmiş ve

oyunun içinde 1936’da İspanya İç Savaşı’nın başlarında İspanyol milliyetçisi Franco’nun adamları tarafından kurşuna dizilerek öldürülen Bernarda Alba’nın Evi oyununun yazarı Federico García Lorca’nın “Atlı” şiirini okurken vuruluş sahnesi de oyunun içinde sahnelenmiştir. Tıpkı kendi yarattığı Adela karakteri gibi Lorca da despotizmin kurbanı olmuştur.  Oyuncuların hepsinin yüzünden evin kasveti hissedilebiliyordu. Özellikle Mehtap Öztepe, Sükun Işıtan, Serpil Gül, Aysel Çakar Kara, Miraç Eronat Erbil ve İpek Atagün Gezener’in hakkını ayrıca teslim etmek gerektiğine inanıyorum. Oyun sırasında akıtılan göz

yaşı veya dolmuş gözlerle yapılan konuşmalar beni hep daha fazla etkilemiştir. İrfan Şahinbaş Sahnesi’nin de sayesinde oyunu adeta evin içindeki görünmez biriymişim gibi her anı hissederek izledim. Bernarda ve kızları yanımdaki kapıdan eve girdi, Adela hemen önümde duran suda yüzünü yıkadı. Sahnenin sağladığı fayda gibi, bu sahnenin iyi kullanılması da oyun ekibinin bir başarısıdır. Müziklerin canlı olması oyun için her zaman bir avantajdır, bir de bu şarkılar İspanyol ezgileri içerince zaman zaman Flamenko danslarıyla oyun tadından yenmez bir hâl aldı.

Frederico García Lorca döneminin sorunlarını, “Başkaları ne der?” cümlesiyle vücut bulmuş toplum baskısını, kilisenin bir ev üzerinde görünmeyen fakat fazlasıyla hissedilen otoritesini, ataerkil düzeni, bastırılan kadınları bir manastırı andıran ev tablosu olarak çizmiş. İronik olanı ise bu baskıyı uygulayanın da bir kadın olmasıdır. Bu sorunlar günümüz de aşılabilmiş değil. Evin hizmetçisi La Ponzia’nın dediği gibi “Burada çok ciddi şeyler olmakta.” ve biz bu olanlara tıpkı Bernarda Alba’nın Evi’nde olduğu gibi sessiz kalıyoruz, bu düzeni devam ettiriyoruz.

KAYNAKÇA

Lorca, Frederico García. Bernarda Alba’nın Evi. Çev. Turan Oflazoğlu. Rejisör: Ayşe Emel Mesci. Başrol: Mehtap Öztepe, Sükun Işıtan, Serpil Gül, Aysel Çakar Kara, Miraç Eronat Erbil ve İpek Atagün Gezener. Ankara: İrfan Şahinbaş Sahnesi. (21 Şubat 2015).